Batı Hun İmparatorluğu: MÖ 48-MS 216 ( Pi)
Batı Hun İmparatorluğu
Milâttan sonraki ilk yüzyılda Hun İmparatorluğu Doğu ve Batı Hunları olmak üzere iki ayrı devlete bölündüler. Bunlara Güney ve Kuzey Hunları da denir.
Batı Hunları ile ilgili kaynaklar ve yorumlar çok çeşitlidir. Bazı kaynaklar Batı Hun İmparatorluğu ile Avrupa Hun İmparatorluğu'nu ayırmakta ve bunları iki ayrı devlet olarak kabul etmekte, bazıları ise Batı ve Avrupa Hun İmparatorluklarını birbirlerinin devamı sayarak tek devlet kabul etmektedir.
Batı Hunlarının geldikleri yer konusunda da değişik görüşler ileri sürülmesine karşın, son yapılan araştırmalar bu Hunların Büyük Hun İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra Orta Asya'dan göç eden kavimler olduğunu kesinleştirmiştir.
Batı Hunlarının Asya kökenli ve Büyük Hun Devleti'ni kuran kavimlerin torunları olduklarına artık kesin bir gözle bakılmaktadır. Bu konuda tarihsel, kültürel ve toplumsal bilgiler kanıtlanmıştır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, Kuzey ve Güney Hun İmparatorlukları ile ilgili bilgilerde ciddi karmaşalar bulunmaktadır. Bazı tarih kaynaklarında Kuzey Hunları “Batı Hunları” olarak anılmakta, bazılarında ise Güney Hunları bu adla telafuz edilmektedir. Öyle ki, iki imparatorluğun hakanı olan Panu ve Pi’nin bile imparatorlukları hakkında ciddi karmaşık bilgiler bulunmaktadır. Bu sebeple daha önce konu hakkında bilginiz var ise kavram karmaşası yaşayabilirsiniz. Bu nedenle kısaca özetleyelim ;
Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 220 yılında kurulmuş, M.Ö. 161 yılında Doğu ve Batı Hun olarak ikiye bölünmüştür. Batı Hun yıkılarak Doğu Hun İmparatorluğu devam etmiş, bu imparatorlukta M.S. 48 yılında ikiye bölünerek Kuzey ve Güney Hun imparatorluğu ortaya çıkmıştır. Güney Hun İmparatoru, Doğu Hun İmparatoru olan Panu, Kuzey Hun imparatoru ise, amcası Panu’ya karşı mücadeleye giren Pi olmuştur. Tarihin ilerleyen dönemlerindede Avrupa Hun ve Ak Hun imparatorlukları ortaya çıkmıştır.
Güney Hun İmparatorluğu esasında kurulmamış bir devlettir. Zira Önce Doğu ve Batı olarak bölünen Hun İmparatorluğu, M.S. 48 yılında Güney ve Kuzey olarak tekrar bölünmüştür. İmparator konumuda olan Panu, ülkeyi Çin egemenliği altında yönetmekteydi. Yeğeni Pi, bu duruma karşı çıkarak Çin egemenliğinden kurtulmak düşüncesiyle harekete geçerek amcası Panu’ya karşı mücadeleye girdi ve ülkenin Kuzey bölgesini kontrol altına alarak Kuzey Hun İmparatorluğunu kurdu. Bu bağlamda, Güney Hun İmparatorluğu mevcut Hun İmparatorluğunun (Doğu Hun İmparatorluğu olarak telafuz ediyoruz) devamı niletiğini taşımaktadır.
İmparatorluk, yaklaşık 100 yıldır Çin egemenliği altında yönetilmekteydi. Bölgesinde güçlenen Çin, Hunları kontrol altında tutuyor, iç siyasi dengeleri yöneterek Hunların büyüyüp genişlemesini engelliyordu. İmprator Panu’da bu yönetim şeklini devam ettirdi. Ancak yeğeni Pi’nin bu duruma karşı çıkarak kendisiyle mücadeleye girmesi neticesinde ülkenin Kuzey bölgesini yeğeni Pi’nin yönetimine bırakmak zorunda kaldı.
Panu, bu ayrılıktan sonra İmparatorluğun Güney Bölgesini himayesi altında tutmaya devam etti. Daha öncedende olduğu gibi yönetim Çin egemenliği altında devam ettirildi. Bu dönemde Kuzey Hunları bölgelerinde güçlenerek topraklarını genişletmeye başlamıştı. Hatta güneye doğru ilerleyerek Çin sınırlarına kadar dayandı. Güney Hun İmparatorluğu, bu tarihi dönemde ciddi bir varlık gösteremeyerek Çin boyunduruğu altında varlığını sürdürmeye devam etti.
Zamanla büyüyen Kuzey Hun İmparatorluğu, kuzey bölgesindeki Sienpilerin güçlenmesiyle hem güneyde Çin, hem Kuzeyde Sienpilerle mücadele etmek zorunda kaldı. Bu mücaleler neticesinde zayıflayarak bölgedeki varlığını kaybetmeye başladı. Hem Çin, hem Sienpilerin baskılarına karşı koyamayan Kuzey Hun İmparatorluğu, 91 yılında yıkılmıştı. Kuzey Hun İmparatorluğunun yıkılmasıyla bölgede bulunan ve önceki Hun İmparatorluklarının devamı niteliğini taşıyan tek Hun imparatorluğu durumundaydı. Ancak Çin, Güney Hunlarının yönetimini tamamen inisiyatifi altına almaya başlamıştı.
177 yılına dek Hunlar kendi İmparatorlarını seçiyorlardı. Bu imparatorlar Çin hanlığında yetiştiriliyor olsa da tercih Hunlara bırakılıyordu. Ancak 177 yılında Çin, Güney Hun imparatorluğunun yabgusunu kendisi atama kararı aldı. Bu karar Hunlar arasında infiale neden oldu. Öyleki Hun kabileleri, Çinin atadığı imparatoru kabul etmeyerek öldürdü. Bu olaydan sonra Hunlarda iç karışıklıklar baş göstermeye başladı. İmparatorluk başsız kalmıştı. Yaşanan iç mücadeleler neticesinde İmparatorluk 5 vilayete bölünerek Çinin atadığı askeri valilerle yönetilmeye başlandı. Seçilen imparatorlar ise Çinin siyasi varlığı nedeniyle söz sahibi olamıyordu.
Bu süreç 216 yılına kadar devam etti. Çin, esas amacına 216 yılında ulaştı. Hunları tamamiyle kontrolü altına alarak bölgedeki son Hun İmparatorluğunun varlığına son verdi. Bu tarihten sonra Türkler, tarih sahnesine çıkış yerleri olan Türkistandan tamamen uzaklaştı. Bölgede kalan Hunlar ise kısmen batıya doğru göç ederek, kısmen bölgedeki diğer halklara karışarak asimile oldular.
Güney Hun İmparatorluğu döneminde idarede bulunan imparatorlar şu şekildedir ;
Panu Yabgu (46 - 83)
Sanmuldutzu Yabgu (83 - 84)
Yuliu (84 - 89)
Yuçukien (89 - 93)
Ankuo (93 - 94)
Tingtoşi - Suyheuti (94 - 98)
Vanşiçi - Suyti (98 - 124)
Vuçihu - Şihço (124 - 127)
Tejoşi - Suytsieu (127 - 140)
Çenieu Yabgu (140 - 143)
Hulanjoşi Suytsieu (143 - 147)
İlingşi - Suytsieu (147 - 172)
Totejoşi - Suytsieu (172 - 177)
Huçing (177 - 179)
Kiangkiu (179 - 188)
Teçişi - Suyheu (188 - 195)
Huçutsiuen (195 - 216)
Not : Bugün Türkistan bölgesinde varolan pek çok ülke, bir yanılgı olarak Literatürümüzde yada zihinlerde Türk devleti olarak anılmaktadır. Hun imparatorluğunun yıkılmasıyla birlikte idaresiz kalan Hun Türklerinin bir kısmı Batıya doğru ilerleyerek diğer Hun devletlerinin temelini oluşturmuşlar, bir kısmı ise bölgede yaşayan diğer toplumlara karışarak asimile olmuşlar, kültürel değerlerini bu toplumlarada götürerek Türk/Hun kültürünün yaşatılmasına olanak sağlamışlardır. Bu nedenle aslında Türk olmasada, yıkılan Hun İmparatorluğuyla birlikte bölgeye dağılan Hun Türklerinin bölgedeki kültürel varlığı, bölgedeki devletlerin Türk olduğu kanısını uyandırmaktadır. En bariz örneği Moğollardır. Türk olmayan Moğolların tarihte Türk olarak anılması buradan gelmektedir. Kültürel açıdan çok zayıf olan Moğollar, Türk kültüründen fazlaca etkilenmiş, bu etkileşim onların Türk olduğu kanısını uyandırmıştır. Toplumları içerisinde çok sayıda Hun Türkü bulunmaktadır. Öyleki Moğolların tarihdeki en büyük İmparatoru Çenkiz hanın, tarih kayıtlarında kendisinin Türk olduğunu ifade ettiği bulunmaktadır.
Batı Hun İmparatorluğu… Adı Türk literatürüne yanlış geçmiş olan devletimizdir. Aslında Batı Hun diye anılan devlet Attila Han’ın devleti olan Avrupa Hun İmparatorluğudur. Peki ya doğrusu nedir?Doğrusu Büyük Hun İmparatorluğu kardeş kavgası yüzünden Doğu Hun ve Batı Hun Devleti olmak üzere ikiye ayrılmıştır.Doğuyu çin kaynaklarında adı Hohanye diye geçen bir han batıyı ise Çiçi Han almıştır. Ve daha sonra “Doğu Hun Devleti” Hohanye’den sonra Panu yönetecekken yeğeni Pi tarafından ağır bir muhalefetle karşı karşıya kalmış ve sonunda bu ayrılmış devlette Kuzey ve Güney Hun Devleti olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Panuhan’ın asıl yönettiği bölge “Kuzey Hun Devleti’dir.” Peki bu neden kaynaklandı? Bunun nedeni çin devletidir,çin devleti tabiri caizse amca Panu ile yeğen Pi’nin arasını kızıştırmış ve sonucunda da ayırmaya götürmüştür. Aslında çoğu Türk devletlerinde bunun örneğini görürüz devlet doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılır ve iki kardeş ülkeyi yönetir örneğin Göktürk Kağanlığı,Karahanlılar İmparatorluğu’da bunu yapmıştır. Ama bu sınırsal bir ayrılma değil iktidari bir ayrılmadır. Fakat Büyük Hun Devleti Metehan’dan kalan dev kara parçasını idare edememesi üzere mecburen böyle bir uygulamaya gitmiş ve hatalar zinciri olarakta en kötü sonuca varmışlardır.
Panu’nun devleti bağımsız kalsada Pi çin’in üstünlüğünü kabul etmişti. Daha sonrada çinliler Güney Hunlu’ları kışkırtarak Kuzey Hun Devletine saldırtmışlar ve diğer bir Türk kavmi olan Tiele’lerde Güney Hunlu’lara yardım edip Kuzey Hun Devleti’ni batıya itmiştir. Daha sonrada başka bir Türk kavmi olan Sienpi’ler tarafından daha da batıya itilmiştir. Sonuç olarak tarihe Büyük Hun Devleti’nin kuzeydoğusunda başlayan Panuhan’ın kavmi en son olarak batısında sona ermiştir. Devlete Batı Hun İmparatorluğu denmesinin sebebi de budur.
Milâttan sonraki ilk yüzyılda Hun İmparatorluğu Doğu ve Batı Hunları olmak üzere iki ayrı devlete bölündüler. Bunlara Güney ve Kuzey Hunları da denir.
Batı Hunları ile ilgili kaynaklar ve yorumlar çok çeşitlidir. Bazı kaynaklar Batı Hun İmparatorluğu ile Avrupa Hun İmparatorluğu'nu ayırmakta ve bunları iki ayrı devlet olarak kabul etmekte, bazıları ise Batı ve Avrupa Hun İmparatorluklarını birbirlerinin devamı sayarak tek devlet kabul etmektedir.
Batı Hunlarının geldikleri yer konusunda da değişik görüşler ileri sürülmesine karşın, son yapılan araştırmalar bu Hunların Büyük Hun İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra Orta Asya'dan göç eden kavimler olduğunu kesinleştirmiştir.
Batı Hunlarının Asya kökenli ve Büyük Hun Devleti'ni kuran kavimlerin torunları olduklarına artık kesin bir gözle bakılmaktadır. Bu konuda tarihsel, kültürel ve toplumsal bilgiler kanıtlanmıştır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, Kuzey ve Güney Hun İmparatorlukları ile ilgili bilgilerde ciddi karmaşalar bulunmaktadır. Bazı tarih kaynaklarında Kuzey Hunları “Batı Hunları” olarak anılmakta, bazılarında ise Güney Hunları bu adla telafuz edilmektedir. Öyle ki, iki imparatorluğun hakanı olan Panu ve Pi’nin bile imparatorlukları hakkında ciddi karmaşık bilgiler bulunmaktadır. Bu sebeple daha önce konu hakkında bilginiz var ise kavram karmaşası yaşayabilirsiniz. Bu nedenle kısaca özetleyelim ;
Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 220 yılında kurulmuş, M.Ö. 161 yılında Doğu ve Batı Hun olarak ikiye bölünmüştür. Batı Hun yıkılarak Doğu Hun İmparatorluğu devam etmiş, bu imparatorlukta M.S. 48 yılında ikiye bölünerek Kuzey ve Güney Hun imparatorluğu ortaya çıkmıştır. Güney Hun İmparatoru, Doğu Hun İmparatoru olan Panu, Kuzey Hun imparatoru ise, amcası Panu’ya karşı mücadeleye giren Pi olmuştur. Tarihin ilerleyen dönemlerindede Avrupa Hun ve Ak Hun imparatorlukları ortaya çıkmıştır.
Güney Hun İmparatorluğu esasında kurulmamış bir devlettir. Zira Önce Doğu ve Batı olarak bölünen Hun İmparatorluğu, M.S. 48 yılında Güney ve Kuzey olarak tekrar bölünmüştür. İmparator konumuda olan Panu, ülkeyi Çin egemenliği altında yönetmekteydi. Yeğeni Pi, bu duruma karşı çıkarak Çin egemenliğinden kurtulmak düşüncesiyle harekete geçerek amcası Panu’ya karşı mücadeleye girdi ve ülkenin Kuzey bölgesini kontrol altına alarak Kuzey Hun İmparatorluğunu kurdu. Bu bağlamda, Güney Hun İmparatorluğu mevcut Hun İmparatorluğunun (Doğu Hun İmparatorluğu olarak telafuz ediyoruz) devamı niletiğini taşımaktadır.
İmparatorluk, yaklaşık 100 yıldır Çin egemenliği altında yönetilmekteydi. Bölgesinde güçlenen Çin, Hunları kontrol altında tutuyor, iç siyasi dengeleri yöneterek Hunların büyüyüp genişlemesini engelliyordu. İmprator Panu’da bu yönetim şeklini devam ettirdi. Ancak yeğeni Pi’nin bu duruma karşı çıkarak kendisiyle mücadeleye girmesi neticesinde ülkenin Kuzey bölgesini yeğeni Pi’nin yönetimine bırakmak zorunda kaldı.
Panu, bu ayrılıktan sonra İmparatorluğun Güney Bölgesini himayesi altında tutmaya devam etti. Daha öncedende olduğu gibi yönetim Çin egemenliği altında devam ettirildi. Bu dönemde Kuzey Hunları bölgelerinde güçlenerek topraklarını genişletmeye başlamıştı. Hatta güneye doğru ilerleyerek Çin sınırlarına kadar dayandı. Güney Hun İmparatorluğu, bu tarihi dönemde ciddi bir varlık gösteremeyerek Çin boyunduruğu altında varlığını sürdürmeye devam etti.
Zamanla büyüyen Kuzey Hun İmparatorluğu, kuzey bölgesindeki Sienpilerin güçlenmesiyle hem güneyde Çin, hem Kuzeyde Sienpilerle mücadele etmek zorunda kaldı. Bu mücaleler neticesinde zayıflayarak bölgedeki varlığını kaybetmeye başladı. Hem Çin, hem Sienpilerin baskılarına karşı koyamayan Kuzey Hun İmparatorluğu, 91 yılında yıkılmıştı. Kuzey Hun İmparatorluğunun yıkılmasıyla bölgede bulunan ve önceki Hun İmparatorluklarının devamı niteliğini taşıyan tek Hun imparatorluğu durumundaydı. Ancak Çin, Güney Hunlarının yönetimini tamamen inisiyatifi altına almaya başlamıştı.
177 yılına dek Hunlar kendi İmparatorlarını seçiyorlardı. Bu imparatorlar Çin hanlığında yetiştiriliyor olsa da tercih Hunlara bırakılıyordu. Ancak 177 yılında Çin, Güney Hun imparatorluğunun yabgusunu kendisi atama kararı aldı. Bu karar Hunlar arasında infiale neden oldu. Öyleki Hun kabileleri, Çinin atadığı imparatoru kabul etmeyerek öldürdü. Bu olaydan sonra Hunlarda iç karışıklıklar baş göstermeye başladı. İmparatorluk başsız kalmıştı. Yaşanan iç mücadeleler neticesinde İmparatorluk 5 vilayete bölünerek Çinin atadığı askeri valilerle yönetilmeye başlandı. Seçilen imparatorlar ise Çinin siyasi varlığı nedeniyle söz sahibi olamıyordu.
Bu süreç 216 yılına kadar devam etti. Çin, esas amacına 216 yılında ulaştı. Hunları tamamiyle kontrolü altına alarak bölgedeki son Hun İmparatorluğunun varlığına son verdi. Bu tarihten sonra Türkler, tarih sahnesine çıkış yerleri olan Türkistandan tamamen uzaklaştı. Bölgede kalan Hunlar ise kısmen batıya doğru göç ederek, kısmen bölgedeki diğer halklara karışarak asimile oldular.
Güney Hun İmparatorluğu döneminde idarede bulunan imparatorlar şu şekildedir ;
Panu Yabgu (46 - 83)
Sanmuldutzu Yabgu (83 - 84)
Yuliu (84 - 89)
Yuçukien (89 - 93)
Ankuo (93 - 94)
Tingtoşi - Suyheuti (94 - 98)
Vanşiçi - Suyti (98 - 124)
Vuçihu - Şihço (124 - 127)
Tejoşi - Suytsieu (127 - 140)
Çenieu Yabgu (140 - 143)
Hulanjoşi Suytsieu (143 - 147)
İlingşi - Suytsieu (147 - 172)
Totejoşi - Suytsieu (172 - 177)
Huçing (177 - 179)
Kiangkiu (179 - 188)
Teçişi - Suyheu (188 - 195)
Huçutsiuen (195 - 216)
Not : Bugün Türkistan bölgesinde varolan pek çok ülke, bir yanılgı olarak Literatürümüzde yada zihinlerde Türk devleti olarak anılmaktadır. Hun imparatorluğunun yıkılmasıyla birlikte idaresiz kalan Hun Türklerinin bir kısmı Batıya doğru ilerleyerek diğer Hun devletlerinin temelini oluşturmuşlar, bir kısmı ise bölgede yaşayan diğer toplumlara karışarak asimile olmuşlar, kültürel değerlerini bu toplumlarada götürerek Türk/Hun kültürünün yaşatılmasına olanak sağlamışlardır. Bu nedenle aslında Türk olmasada, yıkılan Hun İmparatorluğuyla birlikte bölgeye dağılan Hun Türklerinin bölgedeki kültürel varlığı, bölgedeki devletlerin Türk olduğu kanısını uyandırmaktadır. En bariz örneği Moğollardır. Türk olmayan Moğolların tarihte Türk olarak anılması buradan gelmektedir. Kültürel açıdan çok zayıf olan Moğollar, Türk kültüründen fazlaca etkilenmiş, bu etkileşim onların Türk olduğu kanısını uyandırmıştır. Toplumları içerisinde çok sayıda Hun Türkü bulunmaktadır. Öyleki Moğolların tarihdeki en büyük İmparatoru Çenkiz hanın, tarih kayıtlarında kendisinin Türk olduğunu ifade ettiği bulunmaktadır.
Batı Hun İmparatorluğu… Adı Türk literatürüne yanlış geçmiş olan devletimizdir. Aslında Batı Hun diye anılan devlet Attila Han’ın devleti olan Avrupa Hun İmparatorluğudur. Peki ya doğrusu nedir?Doğrusu Büyük Hun İmparatorluğu kardeş kavgası yüzünden Doğu Hun ve Batı Hun Devleti olmak üzere ikiye ayrılmıştır.Doğuyu çin kaynaklarında adı Hohanye diye geçen bir han batıyı ise Çiçi Han almıştır. Ve daha sonra “Doğu Hun Devleti” Hohanye’den sonra Panu yönetecekken yeğeni Pi tarafından ağır bir muhalefetle karşı karşıya kalmış ve sonunda bu ayrılmış devlette Kuzey ve Güney Hun Devleti olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Panuhan’ın asıl yönettiği bölge “Kuzey Hun Devleti’dir.” Peki bu neden kaynaklandı? Bunun nedeni çin devletidir,çin devleti tabiri caizse amca Panu ile yeğen Pi’nin arasını kızıştırmış ve sonucunda da ayırmaya götürmüştür. Aslında çoğu Türk devletlerinde bunun örneğini görürüz devlet doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılır ve iki kardeş ülkeyi yönetir örneğin Göktürk Kağanlığı,Karahanlılar İmparatorluğu’da bunu yapmıştır. Ama bu sınırsal bir ayrılma değil iktidari bir ayrılmadır. Fakat Büyük Hun Devleti Metehan’dan kalan dev kara parçasını idare edememesi üzere mecburen böyle bir uygulamaya gitmiş ve hatalar zinciri olarakta en kötü sonuca varmışlardır.
Panu’nun devleti bağımsız kalsada Pi çin’in üstünlüğünü kabul etmişti. Daha sonrada çinliler Güney Hunlu’ları kışkırtarak Kuzey Hun Devletine saldırtmışlar ve diğer bir Türk kavmi olan Tiele’lerde Güney Hunlu’lara yardım edip Kuzey Hun Devleti’ni batıya itmiştir. Daha sonrada başka bir Türk kavmi olan Sienpi’ler tarafından daha da batıya itilmiştir. Sonuç olarak tarihe Büyük Hun Devleti’nin kuzeydoğusunda başlayan Panuhan’ın kavmi en son olarak batısında sona ermiştir. Devlete Batı Hun İmparatorluğu denmesinin sebebi de budur.
Yorumlar
Yorum Gönder